Bismillah..
Bathik iku kasil kerajinan tèkstil ingkang ngginaaken malam (lilin)
lan canthing
kanggo mènèhi motif utawa gambar ing kain. Bathik wis suwé ana, kurang luwih kawit 2000 taun kepungkur.
Asal tembung bathik yaiku ambathik saka tembung amba lan titik
(basa Jawa) sing maknané: nggambar utawa nulis.
Werna-werna utama bathik Jawa yaiku werna biru nila lan soklat. Celupan
biru lan soklat sing digabung kain putih
iku dadi perlambang 3 déwa Hindhu
(Siwa, Wisnu, lan Brahma).
Bathik iku uga salah sawijining cara gawé rerupan ing bahan sandhangan.
Kejaba iku, bathik uga ngrujuk marang rong perkara. Sing sepisan, cara mernani
(gawé werna) kanthi migunakaké malam
kanggo nulak werna ngresep ing kain. Ing literatur Internasional, tèknik iki ditepungi
kanthi peparab wax-resist dyeing. Pangertèn kaloro yaiku kain utawa
busana sing digawé kanthi migunakaké cara kasebut, klebu kagunan motif-motif
tartamtu sing khas.
Bathik Indonésia, kanthi midhangetaké sakabèhané tèknik, tèknologi,
sarta motif lan
budaya sing gepok-sénggol, déning UNESCO wis ditetepaké dadi Warisan
Kamanungsan kanggo Budaya Lisan lan Ora Wujud Barang (Masterpieces of
the Oral and Intangible Heritage of Humanity) wiwit 2 Oktober, 2009.
Bab lan Paragraf
- 1
Sajarah gawé bathik
- 2
Budaya bathik
- 3
Piranti kanggo gawé bathik
- 4
Cara gawé bathik
- 5 Motif
- 5.1
Jinis motif bathik
- 5.2
Motif bathik miturut dhaérah asal
- 6
Jinising bathik
- 7
Cathetan sikil
|
Sajarah gawé bathik
Seni gawé kelir
ing kain kanthi migunakaké malam iku sawijining tèknik lawas saka jaman kuna.
Panemon ing Mesir
nuduhaké yèn cara iki wis ditemokaké ing abad ka-4 SM, kanthi ditemokaké kain
bungkus mumi sing
dilapisi malam kanggo gawé pola. Ing Asia, tèknik kaya bathik uga ditrapaké ing Tiongkok jaman Wangsa Tang
(618-907) sarta ing India
lan Jepang jaman
Periodhe
Nara (645-794). Ing Afrika, tèknik kaya bathik ditepungi Suku Yoruba ing Nigeria, sarta Suku
Soninke lan Wolof
ing Senegal.
Ing Indonésia,
bathik dipercaya wis ana wiwit jaman Majapahit,
lan dadi populèr nalika pungkasané abad XVIII utawa wiwitané abad XIX. Bathik
kang diasilké yaiku kabèh bathik tulis nganti wiwitané abad XX lan bathik cap
nembé ditepungi sakwisé ana Perang
Donya I utawa taun 1920-an. Tembung "bathik" asalé saka basa Jawa, nanging bathik ana ing Jawa
ora kacathet sajarah metuné. G.P. Rouffaer duwé pandhapat yèn tèknik bathik
iki dimungkinaké ana lan ditepungaké saka India utawa Srilangka
nalika abad kaping 6 utawa kaping 7. Sakliyané iku, J.L.A.
Brandes (arkéolog saka Walanda) lan F.A. Sutjipto (arkéolog saka
Indonésia) duwé kapercayan yèn tradhisi bathik yaiku asli saka dhaérah kaya Toraja, Flores, Halmahera,
lan Papua.
Wilayah-wilayah mau dudu wilayah kang kena pangaruh saka Hindhuisme ananging
bisa dingertèni yèn wilayah mau duwé tradhisi kuna kanggo gawé bathik.
G.P. Rouffaer uga nglapuraké yèn pola gringsing wis ditepungi wiwit
abad kaping 12 ing Kediri, Jawa
Wétan. Dhèwèké uga nyimpulaké yèn pola kaya mau iku mung bisa digawé
nganggo wewujududan kang jenengé canthing, mula dhèwèké banjur duwé pendhapat yèn canthing
ditemokaké ing Jawa
ana ing jaman semono. Dhetil ukiran kain kang mèh kaya pola bathik dianggo déning Prajnaparamita,
yaiku ana ing reca dèwi kawicaksanan buddhis saka Jawa
Wétan abad kaping 13.
Dhetil klambi kang nampilaké pola sulur wit-witan lan kembang-kembang
kang angèl mèh kaya pola bathik tradhisional Jawa kang bisa ditemokaké jaman
saiki. Iki nudhuhaké yèn gawé pola bathik paling angèl lan mung bisa digawé
nganggo canthing wis ana ing Jawa wiwit abad kaping 13 utawa malah sadurungé
kuwi uga wis ana.
Legendha ana ing literatur Melayu abad kaping 17, Sulalatus
Salatin nyritakaké Laksamana Hang Nadim kang
diwènèhi préntah déning Sultan Mahmud kanggo berlayar menyang India kanggo golèk
140 lembar kain serasah kanthi pola 40 jinis kembang ana ing saben
lembaré. Merga ora bisa netepi wajib kang diwènèhké Sultan Mahmud, dhèwèké
banjur gawé dhéwé kain-kain mau. Nanging kapal kang dinggo banjur kèrem ana ing
lelaku bali lan mung bisa nggawa patang lembar kang ndadèkaké Sultan kuciwa.
Ana ing literatur Éropah, tèknik bathik iki pisanan dicritaké ana ing buku History of Java (London,
1817) tulisané Sir Thomas Stamford Raffles. Dhèwèké tau dadi
Gubernur Inggris
ing tlath Jawa nalika jaman Napoleon saka Walanda. Taun 1873 saudagar Walanda Van Rijekevorsel mènèhi
saklembar bathik kang olèh nalika ana ing Indonésia marang Museum Etnik ing Rotterdam lan
wiwitané abad kaping 19 kuwi bathik wiwit ana ing mangsa kajayané. Nalika
dipamèraké ana ing Exposition Universelle
ing Paris taun
1900, bathik Indonésia ngagètaké publik lan seniman.
Budaya bathik
Bathik yaiku kerajinan kang duwé pangaji seni dhuwur lan dadi bagéan kang
ora bisa dipisahaké saka budaya Indonésia
(khususé budaya Jawa).
Wong wadon Jawa
jaman dhisik ndadèkaké ketrampilan ana ing babagan bathik dadi pagawéyan, dadi
ing jaman dhisik pagawéyan mbathik duwé kalungguhan kang èksklusif nganti
ditemokaké jinis "Bathik Cap" kang ana kamungkinan wong lanang bisa
mlebu ana ing pagawéyan mbathik iki. Ana pangecualian kanggo fénoména iki,
yaiku bathik pesisir kang duwé garis maskulin kaya kang ana ing motif bathik
"Mega Mendhung", bathik saka dhaérah pesisiran biasané dilakokaké
denong para wong lanang. Tradhisi mbathik wiwitané dadi tradhisi kang turun
temurun, kuwi ndadèkaké sok sok motif bathik bisa dingertèni yèn kuwi bathik saka
keluwarga ngendi. Motif bathik kang dinggo bisa nuduhaké statusé wong. Saiki
ana motif bathik khusus kang dinggo déning para kulawarga ing Kraton
Yogyakarta lan Kraton Surakarta. Bathik dadi salah siji warisan
leluhur Jawa kang nganti saiki isih ana. Bathik pisanan ditepungaké menyang
negara manca déning Présidhèn Soeharto, yaiku nalika ana ing konfrènsi PBB.
Piranti kanggo gawé bathik
Piranti kanggo gawé bathik ing Muséum Nasional Indonesia.
Saka ndhuwur tengah: canthing, saka kiwa nengen: sikat kayu kanthi rambut serat
klapa, kaliper wesi kanggo ngukur, uga kaliper, panjepit, palu, lan file.
- malam,
- canthing,
- kompor,
- wajan,
- bak
bilasan,
- lan
liya-liyané.
Cara gawé bathik
Awalé bathik digawé ing sandhuwuré bahan kanthi werna putih sing kagawé
saka kapas sing
diarani kain
mori. Diwasa iki bathik uga digawé ing sandhuwuré bahan liya kayata sutra, poliester, rayon lan bahan
sintetis liyané.
Motif bathik
dibentuk nganggo cuwéran lilin kanthi migunakaké alat sing diarani canthing kanggo
motif alus, utawa kuwas kanggo motif mawa ukuran gedhé, saéngga cuwéran lilin
mresep jroning serat kain. Kain sing wis dilukis nganggo lilin banjur dicelup
kanthi werna sing
dikarepaké, biasané diwiwiti saka werna-werna enom. Panyelupan banjur
dilakokaké kanggo motif liya kanthi werna luwih tuwa utawa peteng. Sawisé
makaping-kaping ngliwati prosès pawernan, kain sing wis dibathik dicelupaké
menyang bahan kimia kanggo nglarutaké lilin.
Jinis motif bathik
Banji
Banji yaiku motif bathik kang isih dianggo déning bathik Banyumas kang
digawé kanthi motif gedhé lan wernané soklat utawa ireng sarta digawé
sacara bedesan. Bedesan yaiku salah sijiné cara nggawé bathik tanpa ngilangi lilin bathik ing
tengah-tengah prosèsé nggawé bathik kanthi prosès kang diwalik yaiku dicet ing
tèmbok lan dicelup soga, dicap klowong, dicelup wedel banjur dilorod.
Jinising motif banji yaiku:
- Banji
guling.
- Banji
bengkok.
- Banji
kacip.
- Banji
kerton.
Ceplok
Ceplokan utawa ceplok yaiku motif bathik kang ing njeroné ana gambar-gambar
kang wujudé bunderan, rosèt, lintang lan variasi liyané. Kanthi gambar kang ana ing motif ceplokan kuwi isih ngandhut segi papat lan
bunderan, semono uga motif ceplok uga bisa digolongake ing motif géometris.
Motif ceplok dijupuk saka kang nggawé sapisanan yaiku:
- Ceplok
Purbonegara
- Ceplok
Madu Sumirat
- Ceplok
Sirat Madu
- Ceplok
Cakrakusuma
Motif ceplok kapérang saka ornamèné yaiku
- Ceplok
Kembang Jeruk
- Ceplok
Manggis
- Ceplok
Salak Sategal
- Ceplok
Supit Urang
- Ceplok
Cakar Pitik
- Ceplok
Gandosan
- Ceplok
Kembang Waru
- Ceplok
Lung Slop
- Ceplok
Gambir Saketi
Motif ceplok kapérang saka asal dhaérah yaiku
- Ceplok
Kretek
- Ceplok
Nagasari
- Ceplok
Karang Madura
Motif bathik miturut dhaérah asal
- Bathik Bali
- Bathik
Banyumas
- Bathik Madura
- Bathik Malang
- Bathik Pekalongan
- Bathik Solo
- Bathik Tasik
- Bathik Aceh
- Bathik Cirebon
- Bathik
Gumelem
- Bathik
Fraktal
- Bathik
Lasem
- Bathik Semarang
- Bathik Yogyakarta
- Bathik Tuban
- Bathik Probolinggo
Jinising bathik
Jinising bathik miturut tèknik:
- Bathik
tulis yaiku kain kang dihias kanthi tèkstur lan corak bathik digawé
nganggo tangan. Cara nggawé bathik iki kira-kira mbutuhaké wektu antarané 2 nganti 3 sasi.
- Bathik
cap yaiku kain kang dihias kanthi tèkstur lan corak bathik kang dibentuk
nganggo cap (biasané digawé saka tembaga). Prosès kanggo gawé bathik cap iku kira-kira mbutuhaké wektu 2-3 dina.
- Bathik
lukis yaiku bathik kang digawé kanthi cara nglukis langsung ana ing kain
putih.
Alhamdulillah, moga bermanfaat ^_^
Sumber : wikipedia.com
- Pangerten lan Sajarah Budaya Jawa
